TYT TÜRKÇE DİL BİLGİSİ (SES BİLGİSİ) KONU +ÖRNEKLENDİRME

 

                            

SES BİLGİSİ

 

Büyük ünlü uyumu

Türkçede ilk hece kalın ise [a,ı,o,u] sonraki hecelerde kalın olmak zorundadır eğer ilk hece ince ise [e,i,ö,ü] sonraki heceler de ince olur. Bu özelliğe BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU denir.  [ yaşlılar,güneşli ince ve kalın uyuma örnektir]

 

Küçük ünlü uyumu

Türkçede düz ünlülerden (a,e,ı,i) sonra düz ünlüler, yuvarlak ünlülerden ( o,ö,u,ü) sonra ya düz geniş ünlüler (a,e) ya da dar yuvarlak ünlüler ünlüler (u,ü) gelir buna küçük ünlü uyumu denir

 

Ünsüz uyumu ( Benzeşme – Sertleşme)

Sert ünsüzlerden biriyle  (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcükten sonra

yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse ekin başındaki

yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir.

Örn:

balık-cı balıkçı

sınıf-da sınıfta

uçak-dan uçaktan

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI(DEĞİŞİMİ)

Süreksiz sert ünsüzlerden biriyle (p, ç, t, k) biten bir sözcükten sonra

ünlüyle başlayan bir ek gelirse süreksiz sert ünsüzler yumuşayarak

“b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.

Örn:

Hesap-ı      hesabı

Uçak-a       uçağa

 

Ünlü Düşmesi

İkinc hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci  hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.

Örn:

Zih-i-ni        zihni

Bur-u-nu     burnu

 

Ünsüz Düşmesi

Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak, -l” eki aldığında “k” ünsüzü düşer.

Örn:

Küçü(k)-cük    küçücük

Yükse(k)-l       yüksel

 

Ünlü Türemesi

“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında

“a, e, ı,” ünlülerinden türediğ görülür.

Örn:

az – cık     az(ı)cık

bir – cik    bir(i)cik

 

Ünsüz Türemesi

Bazı sözcüklerde, “olmak” veya “etmek” yardımcı eylemiyle

bileşik eylem oluşturulduğunda ya da bu sözcüklere ünlü bir ek getirildiğinde ünsüz türemesi görülür.

Örn:

af + etmek af(f)etmek

zan + etmek zan(n)etmek

ÜNLÜ DARALMASI

Türkçede geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-yor” eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı,i, u, ü” ye çevirerek daraltır.

ist(e) – yor    ist(i)yor

izl(e) – yor    izl(i)yor

 

yorumlarda sıradaki konuyu belirtirseniz sevinirim güle güle kullanın